Từ lâu, việc chơi tự do đã bị bỏ quên vì mục đích dạy chữ và tính toán sớm. Việc đánh giá cao việc chơi tự do chỉ mới được hồi sinh trong khoảng vài năm gần đây. Nhưng liệu chúng ta có thực sự nhìn thấy và hiểu được ý nghĩa của việc chơi tự do đối với đứa trẻ? Chúng ta, với tư cách là ba mẹ và nhà giáo dục, tiếp cận trò chơi tự do như thế nào? Nó có ý nghĩa gì với chúng ta?
Chơi tự do – Bây giờ
Đôi khi, chúng ta chợt mỉm cười khi nhìn lũ trẻ mải mê chơi đùa. Hình ảnh đó thật sự giống như khi ta còn nhỏ. Có những khúc mắc, cử chỉ, quy trình, tương tác, đối thoại tương tự nhau. Ngay cả ba mẹ, ông bà chúng ta kể về cách họ từng chơi đùa, vẫn có rất nhiều điểm chung giữa các thế hệ.
Trong hoạt động vui chơi tự do của trẻ em ở mọi nơi, ở các quốc gia và xã hội khác, chúng ta đều thấy những yếu tố và cấu trúc cơ bản tương tự nhau. Mặc dù, các nền văn hoá xâm nhập trong xã hội phát triển nhưng hình thức nguyên mẫu, tính nguyên sơ và chất lượng của trò chơi tự do dường như vượt thời gian. Nó là phổ quát.
Tuy nhiên, vẫn sẽ có nhiều thay đổi như chất liệu và số lượng đồ chơi thay đổi cùng với những thay đổi của xã hội. Mặt khác, chúng ta có thể thấy rằng, các chủ đề cơ bản lặp đi lặp lại với nhiều phiên bản: Chơi gia đình, đào bới và xây dựng, đóng vai đi làm, chăm sóc một việc gì đó, đi ra ngoài thế giới như bắt đầu một chuyến du lịch,v..v… Thực tế, các phần chơi luôn tương tự nhau, vậy nên chúng ta có thể thấy được rằng yếu tố quan trong nhất của vui chơi tự do là khả năng duy nhất để trẻ thể hiện bản thân, hành động với thế giới bên ngoài. Trẻ đươc hiểu, sáng tạo và đối phó với các vấn đề xảy ra. Trẻ được khám phá, bắt chước, thử lại và tự đó phát triển nhận thức. Đó là cơ hội để trẻ tiếp xúc với chính mình và với thế giới.
Chất lượng của chơi tự do rất quan trọng. Để một đứa trẻ có thể vui chơi, những nhu cầu cơ bản của con người phải được đáp ứng. Trẻ phải cảm thấy được an toàn. Trẻ phải là một phần của cộng đồng nơi trẻ được nhìn thấy toàn cảnh. Chơi tự do là biểu hiện của sự tự chủ và sáng tạo và được diễn ra mà không cần phải đáp ứng bất kỳ một kỳ vọng nào. Chỉ khi đó trẻ mới có thể được tự do vui chơi.
Đối với trẻ, vui chơi là một hình thức biểu đạt, là “ngôn ngữ”đầu tiên mà trẻ biết trước khi có tiếng mẹ đẻ truyền miệc. Có thể nói đó là ngôn ngữ nguyên thuỷ đầu tiên. Vì vậy, phẩm chất cơ bản của việc vui chơi tự do là mảnh đất mà trên đó trò chơi phát triển tuỳ theo nên văn hoá xung quanh. Mỗi đứa trẻ chơi những gì mình nhìn thấy và trải nghiệm trong môi trường của mình. Dấu án văn hoá của mỗi hình thức chơi thay đổi theo thời đại và xã hội. Do đó, chính là thứ yếu trong mối liên hệ với chất lượng vui chơi. Trẻ có thể chơi trang trại, chiến tranh, gia đình,..v…v. Khía cạnh văn hoá này giống như một sắc thái đặc biệt khiến trò chơi và thế giới của trẻ trở nên nhiều màu sắc hơn.
Nếu chúng ta tập trung quá nhiều vào những khía cạnh bên ngoài của bất kỳ hình thức vui chơi nào, chúng ta sẽ dễ dàng quên mất điều cốt yếu. Để cảm nhận được điều cốt yếu, chúng ta phải nhìn xa hơn về dấu ấn văn hoá, trong đó có “văn hoá Waldorf”. Ngay cả khi một phòng chơi đã được lên kế hoạch và bố trí cẩn thận thì cũng sẽ không đủ để nhìn thấy và trải nghiệm những yếu tố thiết yếu của trò chơi.
Chơi tự do – Sau này
Cuộc sống hiện đại phần nào đó đã tác động đến việc chơi của trẻ. Trẻ không còn nhiều say mê vui chơi nữa; hoặc chính xác hơn là mối liên hệ của trẻ với chất lượng cơ bản của trò chơi dần mất đi. Trình tự chơi của trẻ ngắn và thích sôi động. Trẻ không tìm thấy bất kỳ sự liên tục hay “Câu chuyện” nào. Trẻ nhặt thứ gì đó, thả nó xuống và nhặt thứ tiếp theo. Thậm chí không thể nán lại chơi lâu hơn.
Chúng ta tiếp cận trẻ em bằng cách nào? Chúng ta có giữ trong mình sự bình yên, chú tâm cần thiết để say mê vui chơi không? Bản thân chúng ta có được kết nối với những câu chuyện để toả ra sự thu hút không?…. Ở đây, chúng ta không đề cập đến việc chúng ta nên chơi như một đứa trẻ, đây không phải là điểm mấu chốt. Chúng ta cũng không nên chơi đùa hay giải trí cho trẻ. Điểm cốt yếu là phải làm quen với đặc tính được được đề cập ở trên. Chúng ta cảm nhận được về đặc tính này và chuyển động cùng với nó. Như vậy trẻ có thể dựa vào đó, có thể bình tĩnh lại, có thể tìm lại sự tiếp xúc với chính mình và tìm đường quay lại vui chơi.
Đây là điều cần thiết của trò chơi tự do ngày nay: Người lớn chúng ta hoàn toàn thừa nhận giá trị của nó. Chúng ta đồng nhất với quan điểm cho rằng vui chơi là khả năng tốt nhất để trải nghiệm thế giới. Tham gia cùng sáng tạo và ứng phó với cuộc sống. Người lớn cũng trở thành một phần của quá trình này
Chỉ trong một môi trường được bảo vệ, trẻ mới có thể say mê với chất lượng ban đầu của trò chơi. Kiểu bảo vệ này rất dễ dàng huỷ hoại và bị nhấn chìm bởi tất cả các loại trò chơi hấp dẫn hiện đại và chịu ảnh hưởng bởi văn hoá. Bản thân người chăm sóc, các bậc cha mẹ có thể là người bảo vệ nếu họ nuôi dưỡng phẩm chất vui chơi này bên trong mình. Chỉ quan sát và đánh giá từ bên ngoài mà không nuôi dưỡng nó từ bên trong là chưa đủ.
Chúng ta trau dồi được gì khi chơi? Làm thế nào chúng ta có thể quan tâm đến việc chơi?
Chúng ta có thể dễ dàng bị ảnh hưởng bởi các mô hình của hệ thống giáo dục và chế độ nhân tài ngày nay. Vậy nên trò chơi tự do ngày càng mất dần bản chất của nó. Ngay cả trong văn hoá giáo dục Waldorf – Steiner, chúng ta cũng không tránh khỏi sự mất mát này.
Mọi hình thức vui chơi đều mời gọi chúng ta duy trì khả năng uốn nắn bên trong mình bằng các trải nghiệm sự hiện diện, nhận thức về việc chơi…, “Mọi trò chơi hoặc trò chơi mà một người phải thay đổi, trong đó họ đóng một “vai trò” , đều có phẩm chất chữa lành tâm hồn. Nó phá vỡ thói quen thường ngày của thâm hồn và củng cố sự tự do nội tâm và tính dễ uốn nắn của nó.
Thế giới vui chơi được phép có những ngóc ngách, nó được phép vuông vắn, tròn trịa và đầy màu sắc, mỗi ngày một mới, cho đứa trẻ và cho chính chúng ta như một nhân chứng của trò chơi. Như Rudolf Steiner nói rằng “ Trò chơi tự do là thứ mà chúng ta cần chú tâm và nghiên cứu”
Sunflower Steiner Tổng hợp và biên soạn lại từ bản dịch tiếng anh của KarinSmith
