Nghe về Tết Đoan Ngọ với một số truyền thuyết, câu chuyện từ Trung Hoa khiến nhiều người cho rằng ngày tết này không phải của Việt Nam mà là của Trung Quốc. Tuy nhiên, thực tế là không chỉ ở Việt Nam, người dân các nước Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản cũng ăn mừng Tết Đoan Ngọ, bởi lẽ các quốc gia này có chung một số nền tảng về quan điểm phân chia thời gian của tự nhiên trong một năm. Do vậy, ẩn sau ngày Tết Đoan Ngọ là những hiểu biết sâu sắc về con người và tự nhiên của cha ông.
Tết Đoan Ngọ còn có nhiều tên gọi khác như Tết giữa năm, Tết nửa năm, Tết diệt sâu bọ, Tết Đoan Dương. “Đoan ngọ” nghĩa là giữa trưa. Còn “dương” trong “đoan dương” là chỉ mặt trời hay dương khí. “Đoan dương” có nghĩa là lúc dương khí đang mạnh nhất (tức giữa trưa). Mùng 5/5 – Tết Đoan Ngọ rơi vào tiết khí Hạ Chí, là thời điểm nóng nhất trong năm ở khu vực Bắc bán cầu, cũng là lúc dương khí thịnh nhất, hay còn gọi là thời điểm Cực Dương. Theo nguyên lý Âm – Dương vốn từ lâu thấm đượm trong văn hóa của các quốc gia khu vực Châu Á, Cực Dương sẽ sinh Âm. Như vậy, vào thời điểm Hạ Chí, năng lượng âm cũng bắt đầu phát sinh và mạnh lên dần cho đến khi đạt cực đại vào tiết Đông Chí. Vào thời điểm nắng nóng nhất, mọi vật chịu tác động của sức nóng sẽ có xu hướng dãn nở. Con người, vào tiết Hạ Chí, cũng bước vào thời gian “mở ra” nhất trong năm về khía cạnh thể chất và cả tâm hồn. Đó cũng là thời gian chúng ta dễ bị xâm nhập bởi các tác nhân không tốt từ môi trường.
Chúng ta đã thấy trong trong dân gian nước ta có lưu truyền phong tục phơi các loại lá để nấu nước uống, nước tắm, giúp loại bỏ bệnh tật, tăng cường sức mạnh thể chất, … Tất cả các loài thảo mộc đều có dược tính của chúng. Ngày xưa, bằng việc hiểu biết về các loài thảo mộc, con người hầu như có thể tự điều chế thuốc cho mình từ mảnh vườn sau nhà. Vào tiết Hạ Chí, phần Dương tính tỏa ra từ mặt trời được thảo mộc hấp thu vào thân, vào lá, vào rễ của mình. Phần Dương tính này làm mạnh các dược tính của thảo mộc. Do vậy, việc thu hoạch các lá thuốc vào khoảng thời gian này và phơi khô sau đó để dùng cho một năm là điều mà dân gian vẫn thực hiện từ thế hệ này qua thế hệ khác.
Giờ thì chúng ta có thể dễ dàng hiểu được tại sao ngày mùng 5/5 trên khắp ba miền đất nước cũng được gọi là Tết diệt sâu bọ. Ngày mà mọi người ăn quả, uống nước lá, tắm gội,… nhằm loại bỏ các loại kí sinh trùng ra khỏi cơ thể. Ở Việt Nam có người Thái ở Nghệ An vẫn giữ tục lệ vào đúng 12 giờ trưa, nhà nhà đều phải ngưng hết mọi hoạt động để lên rừng hái lá thuốc về phơi uống và để dành cho cả năm. Chỉ có giờ ấy cây thuốc mới phát huy hết tác dụng và tất cả mọi chất độc trong cây đều tiêu tan hết.
Trong Anthroposophy, Rudolf Steiner nói về việc mùa hè cũng là thời gian mà những ảnh hưởng độc hại được giải phóng khỏi mặt đất tối tăm sau mùa đông dài lạnh giá. Mặt trời, với sức nóng gay gắt, làm con người khó giữ được sự minh mẫn trong tư tưởng cũng như khó giữ sức mạnh của ý chí. Những nghi lễ diễn ra vào ngày Tết Đoan Ngọ như tắm gội, rửa mặt, uống nước thảo mộc,… không chỉ giúp con người khỏe mạnh hơn mà ẩn đằng sau đó còn là ý thức của con người về việc cần trở nên tỉnh thức hơn, minh mẫn hơn trong thời gian này. Khi mà con người càng ngày càng mất đi sự nhạy cảm của mình với tự nhiên thì những lễ hội như thế này mang trong mình những thông điệp lớn cần được giữ gìn qua các thế hệ.
Tết Đoan Ngọ như vậy có thể nói chứa đựng trong đó nhiều tuệ giác của người xưa về sự phát triển của con người, đồng thời nó còn phản ánh ý thức thanh lọc cơ thể và tâm hồn trước các tác động từ vũ trụ. Nếu được thực hiện với lòng kính ngưỡng và hiểu biết sâu sắc về ngày tết này thì đây quả là một dịp để con người làm chậm lại nhịp sống vội vã và lắng đọng để chăm lo cho bản thân mình từ thể chất đến tâm hồn và tinh thần.
Lần theo dấu vết trong văn hóa của dân tộc mình, các trường Steiner luôn nỗ lực để khôi phục các giá trị sâu sắc ẩn trong dân gian. Ở đó chứa đựng những kho báu mà chúng ta có thể trao truyền cho các thế hệ. Kết nối với cội nguồn, với các giá trị truyền thống làm cho con người trở nên vững chãi và mạnh mẽ để tiến xa về phía tương lai.